محمد عرفان رفیعیروزنامه نگار و پژوهشگر موسیقی |
|||
صده ﺍﺧﯿﺮ ﺭﺍ ﺑﺎﯾﺪ یکی از ﺷﮑﻮﻓﺎﺗﺮﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ های ﺁﻭﺍﺯ ﻭ ﺁﻭﺍﺯﺧﻮﺍﻧﯽ ﺩﺭ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﺁﻭﺭﺩ. بطوری که ﺁﻭﺍﺯﺧﻮﺍﻧﯽ ﺩﺭ ﺍﯾﺮﺍﻥ، ﺑﺮ ﺧﻼﻑ نوازندگی، ﻫﯿﭽﮕﺎﻩ ﺑﺎ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻭ ﺗﮑﻔﯿﺮ ﻣﻄﻠﻖ ﺭﻭﺑﺮﻭ ﻧﺸﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻥ حکومت ﺻﻔﻮﯾﺎﻥ ﺷیعیان توانستند که در سایه حکومت "شاه اسماعیل اول" رشد نموده و پس از آن در حکومت های "شاه طهماسب" و "شاه عباس کبیر" توانستند که فرصت پیشرفت قابل توجهی را در ایران کسب نمایند و به همین وسیله توانستند که به ﺑﺮﮔﺰﺍﺭﯼ ﺁﯾﯿﻦﻫﺎﯼ ﻣﺬﻫﺒﯽ، علی الخصوص آیین های نمایشی روی آورند، که در این میان آیین تعزیه خوانی در بین ایرانیان رواج محسوسی ﭘﯿﺪﺍ ﮐﺮﺩ[ به دلیل اینکه آیین های نمایشی در فرهنگ ایرانیان از پیش از ظهور اسلام سابقه داشته و بطور ملموسی ایرانیان با اجرای آن و تماشای آن ارتباط مستقیمی داشته اند که از نمونه های آن میتوان به سوگ سیاوش با قدمت بیش از سه هزار سال اشاره کرد ] ؛ بطوری که این آیین نمایشی توانست که فرهنگ و موسیقی اصیل ایرانی را سالیان طویلی در قالب هنر نمایشی حفظ و پاسداری نماید و نسل به نسل و سینه به سینه منتقل نماید؛ در مقابل نیز روحانیان مذهبی هم در مجالس وعظ و خطابه توانستند که ﺁﻭﺍﺯ ﻭ ﺁﻭﺍﺯﺧﻮﺍﻧﯽ ﺭا ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ خود درآورده و با لحن و صدایی دلپذیر به ذکر مصیبت های ائمه اطهار علیهم السلام بپردازند ﻭ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﻩ ﺑﺮ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺮﺍﺳمات ﺁﯾﯿﻨﯽ همانند مراسم مرثیه خوانی اباعبدالله الحسین(ع) بر جامعه بیافزایند( روحانیونی همانند سید رحیم اصفهانی ، صدرالواعظین ، سید محمد صفوی ریزی و حتی خطیبانی چون سید محمد صمصام و .... ).موسیقی ایرانی که در واقع بن مایه های درونی اش وابستگی شدیدی به کلام دارد و ایده پردازی ها و بداهه پردازی هایش نیز بر اساس کلام شکل میگیرد ، همواره در لباس و در قامت "کلام" ، به پیشروی و پیشرفت خود با اجتماع ادامه داده است ، اما عملاً تغییرات محسوسی را در آن پدیدار نساخته اند و همواره از لباسی به لباسی دیگر تبدیل گردیده است ( این موضوع به نگاه ردیفی موسیقی ایرانی و وابستگی آن به ردیف نیز ارتباط دارد ، زیرا که مقوله ی ردیف در تاریخ موسیقی ایران سابقه ای بیش از 150 سال نداشته و از زمان ناصرالدین شاه این مقوله به شکل عجیبی به موسیقی ایرانی پیوسته و سبب محدود سازی آن گردیده است ) ، بطوری که در برهه ای از تاریخ، گاه در قامت اسباب طرب به جریان خود ادامه داده است و گاه نیز، در جامه ی مذهب به خصوص در لباس آیین های نمایشی به ماندگاری رسیده است و گاه نیز اوضاعش در حال رد یا قبول آن بر اساس تصمیمات عجولانه مذهبی در ظرف زمان و مکان به جریان صعودی – نزولی خود ادامه داده است و عملاً میتوانیم بگوییم که از تمام ظرفیت های فرهنگی و بن مایه های تمدنی خویش بطور تمام و کمال بهره مند نشده است ، اما در صد سال اخیر این اتفاق نسبت به گذشته کمی متفاوت تر بوده و روند پیشبرد اهداف موسیقایی کشور نموداری تقریباً صعودی را در نیم قرن خود به چشم دیده است [ تاسیس اولین ارکستر های موسیقایی و شکل گیری موسیقی نوین ایران بر اساس تئوری موسیقایی علینقی وزیری ] اما در نیمه دوم آنچه که مشاهده و شنیده شده است نشان از افول و نزول بی شائبه ای بوده که در لابه لای مبانی آن میتوان نقش مذهب در شکل گیری آن را به وضوح مشاهده کرد ، بطوری که بخش مهم موسیقی ایرانی که وابسته ی کلام است و در واقع بخش جدایی ناپذیر موسیقی ایرانی به حساب می آمد، در بازه ای از زمان ، از رسالت اجتماعی خود فاصله گرفته و در قامت تریبون های سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی حاضر گردیده است ، بطوری که از نقش موثر آن در پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی نمیتوان چشم پوشی کرد ، همانطور که در دوران دفاع مقدس نیز نمیتوان از حضور موثر موسیقی در پیشبرد و همراهی بخش مهمی از جامعه با جنگ تحمیلی به آسانی گذشت ، همچنین پس از پشت سر گذاشتن دهه 60 و با آغاز دهه 70 شمسی موسیقی جریان مشخص خود را برای حفظ نشاط و روحیه ی جامعه ای جنگ زده و تازه از بند انقلاب و جنگ رها شده به نیکی اجرا کرده و بن مایه های درونی اش ، نشات گرفته از مضامینی همچون شادی ، گل، بلبل ، سر سبزی و آبادانی است بطوری که همچنان پس از گذشت دو دهه از انقلاب شکوهمند اسلامی همچنان از نقش و رسالت اصلی خود فاصله میگرفت و با آغاز دهه 80 شمسی بطور کلی تئوری های اولیه خود را بدست فراموشی سپرده و دیگر خبری از آن شکوه و عظمت موسیقایی ایران نیست [ ایراد این جمله به هیچ وجه ، به معنای مرگ موسیقی کلاسیک ایرانی نبوده ، چه بسا که در این دهه و دهه های گذشته آثار شاخصی در حوزه موسیقی دستگاهی و همچنین در حوزه موسیقی مقامی تولید گردیده ، اما در مواجه با تعدد تولیدات نسبت به دوره مشابه گذشته بسیار انگشت شمار بوده و در مقابل تعدد آثار فاقد ارزش موسیقایی هم به لحاظ تولید و هم به لحاظ فروش بسیار بالا بوده است ] ؛ بطوری که در این دوره و در نبود راهبری درست و برقراری گامی مشخص برای راه پر پیچ و خم موسیقی ملی ایران ، سبب شد تا جریانات فرهنگی مخرب[ موسیقی زیرزمینی ] بسیاری پدید آمده و بسیاری از موسیقیدانان کاربلد یا به انزوای هنری دست یافته و یا اینکه از راه خود فاصله گرفته و خود برای گذران ایام به ابتذال روی آورده اند ، اما در آغاز دهه 90 شمسی و با رویکرد تازه ای که دولت و مردم نسبت به موسیقی برقرار ساختند سبب شد تا کمی موسیقی ایرانی از چهره بلاتکلیف خود خارج شود و راه کمال را در پیش گیرد که میتوان درخشان ترین اقدام برای آن را در قطعه " نگاری من" از ساخته های سینا فرزادی پور با اجرای هنرمندانه ی برادران سعیدی دانست . قطعه ای که در اواخر سال 1397 ضبط و به انتشار رسید و در مدت کوتاهی مورد استقبال عمومی واقع گردید . برادران سعیدی که در کارنامه ی خود حضور در آیین نمایشی تعزیه و فضای تابلو سرایی را به روشنی دارند ، این بار در تابلو سرایی عاشقانه ای نقش خود را ایفا نموده اند ، که سینا فرزادی پور ایده پردازی اش را بر اساس فرم های اولیه ی تابلو سرایی که مبتکر آن در موسیقی ایران استاد رحیم معینی کرمانشاهی بوده است ، بر عهده داشته است .
|